Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 bùng nổ, ngành công nghiệp bán dẫn đã trở thành "trái tim" của nền kinh tế số toàn cầu. Tại Việt Nam, cuối năm 2024, Chính phủ công bố mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn đến năm 2030, đánh dấu một bước ngoặt chiến lược, đưa đất nước tiến gần hơn đến vị trí trung tâm trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu. Từ một quốc gia gia công, Việt Nam đang nỗ lực làm chủ công nghệ lõi, mở ra tương lai đầy triển vọng nhưng cũng không kém phần thách thức.

Cuộc chuyển mình mạnh mẽ của hệ thống giáo dục

Ngay sau thông báo của Chính phủ, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã nhanh chóng chuyển mình. Các trường đại học hàng đầu như Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Bách khoa (ĐHQG TP.HCM), và Trường Đại học Công nghệ (ĐHQG Hà Nội) trở thành những "đầu tàu" trong việc đào tạo kỹ sư bán dẫn. Không chỉ dừng lại ở việc mở các ngành học mới, các trường còn đầu tư vào phòng thí nghiệm hiện đại, thiết lập các chương trình hợp tác quốc tế và điều chỉnh giáo trình theo hướng kết hợp lý thuyết với thực hành.

Đặc biệt, Trường Đại học Việt Nhật (VJU) đã tiên phong đưa ngành Công nghệ kỹ thuật chip bán dẫn vào chương trình đào tạo, áp dụng mô hình chuẩn Nhật Bản. Chương trình này được thiết kế với bốn giai đoạn: nền tảng cơ bản, chuyên môn, thực nghiệm và hành nghề. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn được thực hành thiết kế vi mạch, tham gia các dự án thực tế và kết nối với các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu. Sự đồng bộ này không chỉ đáp ứng nhu cầu nhân lực mà còn tạo nền tảng cho nghiên cứu và phát triển công nghệ trong nước.

Hiệu ứng lan tỏa từ các trường đầu ngành đã thúc đẩy nhiều đại học khác như Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, Đại học Phenikaa, Đại học Thái Nguyên, và Trường Đại học Việt Đức tham gia vào "cuộc đua" đào tạo bán dẫn. Các ngành học liên quan như vi điện tử, điều khiển tự động hóa cũng được mở rộng, tạo nên một hệ sinh thái giáo dục đa dạng và năng động. Những chuyển động này phản ánh quyết tâm của Việt Nam trong việc không đứng ngoài dòng chảy công nghệ toàn cầu.

Tầm quan trọng của ngành bán dẫn đối với Việt Nam

Ngành công nghiệp bán dẫn, với giá trị toàn cầu ước tính hơn 100 tỷ USD, là nền tảng cho mọi thiết bị điện tử hiện đại, từ điện thoại thông minh đến xe tự hành. Trong bối cảnh các tập đoàn công nghệ lớn như Samsung, Intel, và TSMC đang tìm kiếm địa điểm mới để đặt nhà máy và trung tâm nghiên cứu, Việt Nam đã trở thành một điểm đến hấp dẫn nhờ vị trí địa lý, chi phí lao động cạnh tranh và sự ổn định chính trị.

Tuy nhiên, cơ hội này chỉ có thể được tận dụng nếu Việt Nam sở hữu một lực lượng kỹ sư bán dẫn đủ mạnh. GS.TS. Phạm Văn Cường, Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, nhấn mạnh: "Công nghệ bán dẫn không chỉ cần những chuyên gia giỏi mà còn đòi hỏi một đội ngũ nhân lực STEM rộng lớn, đủ sức làm chủ công nghệ và chuyển đổi nhanh." Ông cũng chỉ ra rằng, để thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các trường đại học và doanh nghiệp, cùng với một chiến lược phát triển công nghiệp số quốc gia rõ ràng.

Mô hình hợp tác "tam giác vàng" và vai trò của doanh nghiệp

Một điểm sáng trong hành trình đào tạo kỹ sư bán dẫn là sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp công nghệ. Các tập đoàn như Samsung, Intel, Synopsys, Amkor, Viettel, và FPT Semiconductor không chỉ tài trợ học bổng, phòng thí nghiệm mà còn trực tiếp xây dựng chương trình đào tạo, tiếp nhận sinh viên thực tập và hỗ trợ giảng viên. Mô hình hợp tác "Nhà nước – Đại học – Doanh nghiệp" đã tạo nên một hệ sinh thái đồng bộ, giúp sinh viên tiếp cận thực tiễn ngay từ trên ghế nhà trường.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Trưởng Phòng Kỹ thuật Nghiên cứu và Phát triển của Amkor Technology, cho biết: "Chúng tôi cần 2.000-3.000 kỹ sư bán dẫn trong vài năm tới. Với chất lượng đào tạo hiện nay, đặc biệt từ các trường như Đại học Việt Nhật, sinh viên tốt nghiệp hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu thực tiễn." Sự gắn kết này không chỉ giải quyết bài toán nhân lực mà còn thúc đẩy nghiên cứu và phát triển công nghệ "Make in Vietnam".

Hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng. Các trường như Đại học Việt Nhật đã thiết lập mối quan hệ với Đại học Tokyo, mở ra cơ hội đào tạo không chỉ bậc cử nhân mà còn thạc sĩ và tiến sĩ. Đây là bước đi chiến lược để Việt Nam tiếp cận các công nghệ tiên tiến và nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế.

Thách thức và triển vọng

Mục tiêu 50.000 kỹ sư bán dẫn là một con số đầy tham vọng, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức. Việc đào tạo nhân lực chất lượng cao đòi hỏi đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng, đội ngũ giảng viên và chương trình học. Ngoài ra, sự phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương cần được thực hiện đồng bộ để tránh lãng phí nguồn lực. Nếu không hành động nhanh và hiệu quả, Việt Nam có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội trong làn sóng dịch chuyển công nghệ toàn cầu.

Tuy nhiên, những bước đi đầu tiên đã cho thấy tiềm năng to lớn. Từ những phòng học, phòng thí nghiệm đến các nhà máy sản xuất, hành trình đào tạo kỹ sư bán dẫn đang dần định hình một Việt Nam sáng tạo và tự chủ. Mỗi sinh viên thiết kế thành công một con chip, mỗi doanh nghiệp tham gia vào hệ sinh thái công nghệ là một viên gạch xây dựng tương lai.

Hành trình đưa ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam vươn tầm thế giới không chỉ là câu chuyện của các con số, mà còn là minh chứng cho khát vọng làm chủ công nghệ và khẳng định vị thế quốc gia. Với sự chuyển mình của hệ thống giáo dục, sự đồng hành của doanh nghiệp và tầm nhìn chiến lược của Nhà nước, mục tiêu 50.000 kỹ sư bán dẫn không còn là giấc mơ xa vời. Tuy nhiên, để biến giấc mơ ấy thành hiện thực, cần có sự chung tay của toàn xã hội, từ những bước nhỏ trong giảng đường đến những chiến lược lớn trên trường quốc tế. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để không chỉ tham gia mà còn dẫn đầu trong kỷ nguyên công nghệ chip. Hành trình ấy đã bắt đầu, và tương lai đang được viết từ hôm nay.

Nguồn: NASATI