Trong thời đại số hóa hiện nay, dữ liệu đã trở thành một tài nguyên vô cùng quý giá mà các tổ chức, doanh nghiệp, và cá nhân đều mong muốn khai thác. Dữ liệu không chỉ là yếu tố hỗ trợ mà còn là nguồn tài nguyên có thể tạo ra giá trị kinh tế lớn, đặc biệt trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, việc khai thác và sử dụng dữ liệu hiệu quả đi kèm với nhiều vấn đề liên quan đến bảo mật thông tin cá nhân.

Theo các chuyên gia, kinh tế dữ liệu ở Việt Nam trong những năm gần đây đã có sự phát triển mạnh mẽ, với sự ứng dụng rộng rãi của dữ liệu trong các lĩnh vực như thương mại điện tử, tài chính ngân hàng, y tế, giáo dục và giao thông. Tuy nhiên, nền kinh tế dữ liệu tại Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn đầu của quá trình hình thành đúng nghĩa. Mặc dù dữ liệu đã được các doanh nghiệp sử dụng nhiều, nhưng việc thu thập và khai thác dữ liệu vẫn còn rời rạc, thiếu tính hệ thống, khiến cho việc tận dụng dữ liệu để phát triển dịch vụ hoặc sinh lợi nhuận chưa đạt hiệu quả cao.

Việc chuyển dịch từ kinh tế truyền thống sang nền kinh tế số đã bắt đầu diễn ra mạnh mẽ từ những năm 2000. Sự phát triển của công nghệ số giúp các doanh nghiệp thu thập và phân tích nhiều dữ liệu hơn về khách hàng, sản phẩm, cũng như hoạt động vận hành, nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, dữ liệu chỉ đóng vai trò hỗ trợ cho các doanh nghiệp, chưa trở thành nguồn tài nguyên cốt lõi của nền kinh tế. Qua thời gian, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc tạo ra dữ liệu đã trở nên phổ biến hơn, nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng có khả năng khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên này.

Bản chất của nền kinh tế dữ liệu nằm ở việc chia sẻ và khai thác dữ liệu trên các nền tảng số nhằm tạo ra giá trị mới. Dữ liệu không chỉ là công cụ hỗ trợ trong các ngành nghề mà đã trở thành tài sản quan trọng, ngang hàng với các nguồn tài nguyên khác như tài chính, lao động và công nghệ. Điều này mở ra cơ hội lớn cho sự phát triển các mô hình kinh doanh mới, đồng thời thúc đẩy việc tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao năng suất, và phát triển các sản phẩm/dịch vụ sáng tạo.

Tuy nhiên, việc khai thác và phát triển kinh tế dữ liệu hiệu quả không thể thiếu một hạ tầng kỹ thuật và pháp lý đầy đủ. Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần tập trung vào ba yếu tố chính để phát triển nền kinh tế dữ liệu. Đầu tiên, cần hoàn thiện hệ thống hạ tầng kỹ thuật và pháp lý, đặc biệt là các quy định về quyền thu thập, sở hữu, chia sẻ và bảo vệ dữ liệu. Một hệ thống pháp lý rõ ràng và minh bạch là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy các doanh nghiệp và tổ chức trong việc chia sẻ và khai thác dữ liệu một cách hiệu quả, đồng thời đảm bảo tuân thủ các chuẩn quốc tế.

Thứ hai, Việt Nam cần nâng cao nhận thức và năng lực đào tạo nhân lực có kỹ năng khai thác và phân tích dữ liệu. Mặc dù nền kinh tế dữ liệu đang phát triển mạnh, nhưng hiện tại Việt Nam vẫn còn thiếu các chuyên gia phân tích dữ liệu có khả năng xử lý và khai thác các nguồn dữ liệu lớn. Chính vì vậy, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này là rất quan trọng để duy trì sự phát triển bền vững của nền kinh tế số.

Thứ ba, thúc đẩy việc chia sẻ dữ liệu giữa các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và các tổ chức. Việc này có thể đạt được thông qua việc xây dựng các trung tâm dữ liệu quốc gia, tạo sự liên kết giữa các bộ, ngành, doanh nghiệp trong việc chia sẻ và khai thác dữ liệu. Đây là một yếu tố quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình và phát triển các mô hình kinh doanh mới dựa trên dữ liệu.

Về vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân, các nền tảng hiện nay đã và đang khai thác dữ liệu người dùng qua các chương trình giải trí, mạng xã hội để cá nhân hóa nội dung bằng AI. Tuy nhiên, việc này cũng đặt ra nhiều thách thức liên quan đến quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Ông cho rằng cách tốt nhất để bảo vệ dữ liệu là hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ dữ liệu cá nhân, bao gồm các quy định nghiêm ngặt về quyền riêng tư và bảo mật thông tin người dùng. Các nền tảng thu thập và sử dụng dữ liệu cần có sự minh bạch, đảm bảo người dùng biết rõ về cách thức dữ liệu của họ được thu thập và sử dụng.

Ngoài ra, cần phải tăng cường giám sát và chế tài trong việc bảo vệ dữ liệu cá nhân. Cơ quan quản lý cần xây dựng hệ thống giám sát chặt chẽ và xử lý nghiêm các hành vi lạm dụng dữ liệu cá nhân. Đồng thời, việc nâng cao nhận thức của người dùng về bảo mật thông tin cá nhân và trang bị cho họ kiến thức về cách thức kiểm soát và bảo vệ dữ liệu của mình là rất quan trọng. Các giải pháp công nghệ như mã hóa dữ liệu và xác thực nhiều lớp cũng cần được ứng dụng rộng rãi để giảm thiểu nguy cơ rò rỉ dữ liệu.

Một yếu tố quan trọng nữa trong việc thúc đẩy hiệu quả sử dụng dữ liệu là sự liên thông giữa các hệ thống dữ liệu trong các lĩnh vực khác nhau. Việc xây dựng các tiêu chuẩn chung về định dạng và quản lý dữ liệu sẽ giúp quá trình chia sẻ và kết nối dữ liệu giữa các ngành nghề, tổ chức trở nên thuận lợi hơn. Điều này không chỉ giúp tối ưu hóa việc sử dụng dữ liệu mà còn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội và thách thức lớn trong việc phát triển nền kinh tế dữ liệu. Để khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu, cần có một hệ thống hạ tầng kỹ thuật và pháp lý vững chắc, cùng với một đội ngũ nhân lực đủ mạnh để xử lý và phân tích dữ liệu. Đồng thời, việc chia sẻ dữ liệu và bảo vệ quyền riêng tư của người dùng là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế số. Để Việt Nam trở thành một nền kinh tế dữ liệu thực sự mạnh mẽ, các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng cần hợp tác chặt chẽ trong việc xây dựng và thực thi các chính sách liên quan đến bảo mật, khai thác và sử dụng dữ liệu.

Nguồn: NASATI